Koło Naukowe Bezpieczeństwa Narodowego UJD

Napisz do nas

www.bezpieczenstwo@knbn-ujd.pl

Fot: Reuters/ Forum

♦ Upadek Związku Radzieckiego poprzedzony reformami Gorbaczowa miał zapoczątkować proces przemian społeczno-politycznych w nowo powstającej Federacji Rosyjskiej. Największym orędownikiem demokratycznej Rosji był jednak Zachód wraz ze Stanami Zjednoczonymi na czele. Jednak dla samych Rosjan przegranie Zimnej Wojny oraz wielka smuta po rozwiązaniu ZSRR nie napawała optymizmem. W ekspresowym tempie nastąpiła transformacja z gospodarki centralnie planowanej do zachodniego modelu gospodarki rynkowej. Przemiany przyniosły ze sobą negatywne skutki na znaczeniu zyskali oligarchowie, którzy w ramach prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw pomnażali swój majątek. Tym samym co prawda zniknęła uprzywilejowana kasta Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego jednak w jej miejsce powstała nowa odizolowana grupa mającą wielki wpływ na politykę regionalną Rosji, a w późniejszym czasie również na poziomie centralnym.

Rządy słynącego z wpadek Borysa Jelcyna na Kremlu z końcem XX wieku dobiegły końca. 31 grudnia 1999r. nowym prezydentem został wówczas 47-letni były funkcjonariusz KGB, szef Federalnej Służby Bezpieczeństwa, współpracownik Jelcyna i premier FR – Władimir Władimirowicz Putin. Federacja Rosyjska potrzebowała męża stanu, który nie dopuści do rozpadu kraju na mniejsze podmioty co stawało się coraz bardziej realne. Od 2000 roku Putin umacniał swoją władzę, całkowicie zmarginalizował opozycję, często zmuszając jej członków do emigracji z kraju. Niejednokrotnie ginęli oni w niewyjaśnionych okolicznościach. Do gabinetów na najwyższym szczeblu wprowadzał swoich zaufanych ludzi z okresu pracy w FSB, lub z czasów aktywności w urzędzie mera w Petersburgu (np. wieloletni premier Miedwiediew). Pod jego wpływem pozostaje administracja państwowa i gubernatorzy, decyzyjność sądów, nie wspominając o parlamencie - Dumie Państwowej. Jednym z groźniejszych kryzysów, z którym musiał stoczyć się Putin były działania terrorystów z Czeczenii w miastach Rosji. Często eksperci wytykali służbom brak odpowiednich reakcji, którymi można było wiele zamachów udaremnić. W 2008 roku po dwóch czteroletnich kadencjach „car” opuścił urząd głowy państwa. Powrócił wówczas na fotel premiera, a prezydentem został zaufany człowiek Putina – Dmitrij Miedwiediew, o którego ewentualną niezależność nie musiał się obawiać¹. W 2012 roku po zmianach w Konstytucji Putin ponownie wygrał wybory i wrócił na najwyższy urząd w Federacji Rosyjskiej na 6 letnią kadencję. W 2019r. uzyskał kolejną reelekcję. Referendum oraz modyfikację ustawy zasadniczej przeprowadzone w 2020r. umożliwiają Putinowi sprawowanie funkcji prezydenta Federacji Rosyjskiej aż do 2036 roku.

Prezydent Federacji Rosyjskiej – Władimir Putin, autor: Aleksey Nikolsky/Kremlin Pool / Forum

♦ Skuteczne pozbycie się oligarchów ułatwiło Putinowi budowę kapitalizmu państwowego w Rosji, w wersji dziewiętnastowiecznej, czyli opartego na średnich i drobnych właścicielach kapitału – z jednej strony i pracowników najemnych – z drugiej. Ci pierwsi okazali się dla autorytarnej władzy wygodniejsi niż oligarchowie, a przede wszystkim bardziej posłuszni. Rzadko emigrują z Rosji na stałe, rzadko też transferują kapitał za granicę. Zgromadzony kapitał w części konsumują, w części zaś inwestują w Rosji. Dla Putina stali się przyszłością Rosji, decydując o kierunkach rozwoju przemysłu, rolnictwa, usług i innych sektorów gospodarki. Ale prezydent nie zapomniał też o tych, którzy wierzyli w niego najmocniej i z nim też wiązali nadzieje na lepszą przyszłość, czyli o pracobiorcach, występując jednak częściej jako dobry wujek zwiększający płacę minimalną, bądź świadczenia socjalne niż jako propagator sprawiedliwszego od liberalizmu mechanizmu ekonomicznego, właściwie dzieląc zysk na płace i dochody z kapitału. Dzięki temu rosło społeczne poparcie dla jego polityki wewnętrznej i zagranicznej. Tak rodził się też „kult Putina”².

Współcześnie Prezydent Rosji posiada odpowiednie zaplecze do przeciwstawiania się jakimkolwiek antyrządowym wystąpieniom społecznym. Zwykle wszelkie protesty są tłumione zarówno przez struktury FSB, Policji, OMON-u jak i przez wyspecjalizowaną prezydencką Gwardię Narodową. Zorganizowanie prawdziwej opozycji oraz jej podwalin instytucjonalnych jest praktycznie niemożliwe. Płonne są nadzieje państw Europy Zachodniej na rychły upadek Putina i nadejście nowej ery demokratycznej Rosji pod wodzą Aleksieja Nawalnego.

Aleksiej Nawalny podczas rozprawy w moskiewskim sądzie przesyła pozdrowienia dla żony Julii, 2 lutego 2021 r. (AP / AP)
 

♦ W artykułach zaprezentowanych na naszej stronie we wrześniu 2020r. zaznaczono iż Nawalny nie jest postacią całkowicie wolną od związków z Kremlem. Przez krótki okres czasu (czerwiec 2012 – 2013) związany był z państwowymi liniami lotniczymi Aerofłot jako członek rady nadzorczej. Rosyjski adwokat i ówczesny opozycjonista podjęcie pracy w państwowej spółce tłumaczył chęcią walki z korupcją. Rok później został pozbawiony intratnej posady, a także zostały mu postawione zarzuty działania na szkodę jednej z państwowych spółek. Warunkowo odbywanie 3,5 letniej kary więzienia zostało zawieszone. Od tego momentu Aleksiej Nawalny stanie się w opinii zachodnich polityków i mediów największym wewnętrznym wrogiem Władimira Putina ukazującym skalę korupcji na najwyższych szczytach władzy. Utrudnianie udziału w lokalnych wyborach, tymczasowe aresztowania, domniemane uszkodzenie wzroku czy też ubiegłoroczna próba otrucia to tylko jedne z przykładów szykan wymierzonych w Nawalnego. W styczniu 2021r. po szybkiej rekonwalescencji w Niemczech „lider opozycji” postanowił powrócić do Rosji. Po przylocie do portu lotniczego Moskwa-Szeremietiewo został natychmiast aresztowany, a następnie moskiewski sąd uchylił decyzję o zawieszeniu wyroku z 2013r. i po uwzględnieniu okresu aresztu domowego skazał go na 2 lata i 8 miesięcy kolonii karnej. Werdykt sądu spotkał się z dezaprobatą zwolenników Nawalnego, którzy wyszli na ulice rosyjskich miast. Służby bezpieczeństwa w pierwszych dniach aresztowały kilka tysięcy demonstrujących³. 23 stycznia 2021r. w 120 miastach Rosji odbyły się protesty liczące łącznie około 110 do 160 tysięcy osób⁴. Irytacja społeczna jest również spowodowana nieefektywną polityką Kremla w walce z pandemią COVID-19 oraz pogorszającą się sytuacją ekonomiczną. Ponadto współpracownicy Nawalnego w ramach Fundacji Walki z Korupcją przedstawili materiały i zdjęcia o pałacu zbudowanym dla Putina w Gelendżyku nad Morzem Czarnym⁵. Pojawiają się wątpliwości dlaczego Aleksiej Nawalny zdecydował się wrócić do Rosji. Kuracja lecznicza w Niemczech po zatruciu silnym Nowiczokiem zakończyła się bardzo szybko. Doświadczenia z sierpnia 2020r. pokazują, że jego życie może zostać ponownie zagrożone. Ponadto od dłuższego czasu organy ścigania informowały iż odwieszenie wyroku rosyjskiego opozycjonisty jest nieuniknione. Kolonia Karna jest jednym z najlepszych miejsc do przeprowadzenia milczącej egzekucji. Czy Nawalny chce zostać narodowym męczennikiem ?

Josep Borrell i Siergiej Ławrow / PAP/EPA / Russian Foreign Affairs Ministry Handout
 

♦Totalną katastrofą okazała się wizyta szefa unijnej dyplomacji Josepa Borella na Kremlu. W międzyczasie minister spraw zagraniczych Siergiej Ławrow zapowiedział wydalenie z terytorium Rosji trzech dyplomatów ze Szwecji, Polski i Niemiec. Przyczyną tejże decyzji w opinii rosyjskiego ministra było poparcie przez zagranicznych dyplomatów manifestacji w obronie aresztowanego Nawalnego. Zarówno władze UE jak i USA apelowały do Federacji Rosyjskiej o uwolnienie wszystkich zatrzymanych demonstrantów, a także samego Aleksieja Nawalnego. Oficjalnie relacje na linii Moskwa – Bruksela po wizycie Borellego są bardzo napięte. Kreml zarzuca zachodnim państwom próbę ingerencji w sytuację wewnętrzną Rosji i próbę jej destabilizacji⁶. Pojawiają się także nieoficjalne wątpliwości wysuwane w stosunku do Niemiec przez przedstawicieli francuskich władz co do słuszności kontynuowania projektu Nord Stream 2. Jednak jedynym podmiotem decyzyjnym w tej kwestii pozostaje rząd w Berlinie⁷. Inwestycja jest obecnie realizowana na końcowym etapie więc wstrzymanie budowy jedynie ją opóźni ale nie doprowadzi do porzucenia projektu. Kluczowe w całym przedsięwzięciu okaże się ostateczne zdanie administracji Joe Bidena i ewentualne cofnięcie amerykańskich sankcji nałożonych jeszcze przez Donalda Trumpa. Demokraci zapowiadają nowy etap w relacjach transatlantyckich dlatego Nord Stream 2 może stać się kartą przetargową w tym aspekcie⁸.

Ubiegłoroczne wybory prezydenckie na Białorusi są dla Kremla wyznacznikiem pewnej czerwonej granicy. Łukaszenka nie zdążył opanować sytuacji w odpowiednim czasie, aresztowania czołowych przeciwników przed elekcją wyborczą nie okazały się wystarczające. Białorusini po ogłoszeniu wyników wyborów zaczęli masowo wychodzić na ulicę. Oprócz przebywającej za granicą Swietłany Cichanouskiej, społeczeństwo nie posiada wewnętrznego lidera konsolidującego środowiska opozycji. Protesty w pewnym stopniu wygasły, znikł ubiegłoroczny entuzjazm i nadzieja na zmianę prezydenta Białorusi. Wsparcie dla demokratycznych przemian w Mińsku ze strony państw Zachodu okazało się obok werbalnych gestów politycznych zerowe. Łukaszenka otoczony kordonem wiernych służb OMON-u, KGB i Milicji pozostaje przywódcą Białorusi. Jego dalszy los coraz bardziej zależy tylko i wyłącznie od prezydenta Federacji Rosyjskiej.

Rosyjska Policja w akcji, autor: Pavel Korolyov / AFP
 

♦W przypadku Rosji służby bezpieczeństwa są również jednym z najważniejszych narzędzi dla Putina w walce z opozycją oraz oddolnymi demonstracjami. Same wystąpienia społeczne tłumione brutalnie przez służby nie są efektem prodemokratycznych aspiracji lecz wyrazem protestu wobec trudnej sytuacji ekonomicznej - recesji, a z drugiej strony bogaceniu się najwyższych decydentów Kremla. Federacja Rosyjska i jej społeczeństwo posiada odmienną wizję roli przywódców państwa w stosunku do krajów demokratycznych. Pierwsza dekada rządów Putina przyniosła zdecydowaną poprawę sytuacji materialnej dla wielu Rosjan. W zamian za to większość dorosłych wówczas obywateli dała przyzwolenie „carowi” na umeblowanie krajowego modelu politycznego według własnych koncepcji i paraliżu elekcji demokratycznych. Najbardziej antyrządowo nastawiony jest młody elektorat urodzony po 2000 roku, który to inspirowany przez materiały Nawalnego dostrzega skalę korupcji na najwyższych szczytach władzy. Represje ze strony administracji i służb państwowych oraz przemoc są wystarczającym narzędziem do powstrzymywania buntowniczych uniesień rosyjskiej młodzieży.

Władimirowi Putinowi z perspektywy wewnętrznej realnie mogłyby zagrozić:

- potencjalna niesubordynacja aparatu państwowego, a szczególnie służb mundurowych

- masowe długotrwałe demonstracje społeczne na terytorium Rosji spowodowane pogorszającą się sytuacją ekonomiczną

Jednak takie postulaty obecnie należy zaliczyć do scenariusza political fiction.

Autor: Przemysław Jeż

Przeczytaj także:

KNBN © 2023