Koło Naukowe Bezpieczeństwa Narodowego UJD

Napisz do nas

www.bezpieczenstwo@knbn-ujd.pl

Fot: PAP/EPA

♦ Rozwój irańskiego potencjału atomowego od wielu lat stanowi istotne wyzwanie dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Islamska Republika Iranu powstała w 1979r. na wskutek wystąpień społecznych i przekształcenia ustroju monarchicznego w republikę islamską. Wówczas Teheran odrzucił prozachodnią orientację akcentując swoją odmienność kulturową. Upadek rządu szacha Mohammada Reza Pahlaviego spowodował szerokie zmiany społeczno-polityczne, a życie publiczne i prywatne zostało podporządkowane regułą religijnym. Rewolucjoniści pod przywództwem Chomeiniego wykorzystali flustrację mas do obalenia Pahlaviego, który wprowadził reformy przystosowujące Iran do ówczesnych norm zachodnich. W ich skład wchodziło m.in. nadanie praw wyborczym kobietom, zwalczanie analfabetyzmu, reforma rolna czy też dopuszczenie przedstawicieli mniejszości religijnych do pracy w urzędach państwowych. Rozwojowi uległy relacje irańsko-izraelskie oraz amerykańsko-irańskie. Jednocześnie szach poprzez rozwinięte struktury bezpieczeństwa stosował okrutne praktyki począwszy od więzień i tortur w stosunku do zarówno członków opozycji politycznej i religijnej jak i także zwykłych obywateli . Szereg reform nie zostało zrealizowanych do końca m.in. dostęp do bezpłatnej podstawowej edukacji czy dostęp do powszechnej opieki zdrowotnej. Ponadto na przymusowej emigracji przebywał przywódca religijny ajatollah Ruhollah Chomeini. Reprezentant szyickiego nurtu sprzeciwiał się prozachodniemu kierunkowi w Iranie. Poparcie zyskiwał w grupach dotkniętych ubóstwem oraz wyrażających niezadowolenie z sytuacji w ojczyźnie. Od 1978r. przez Iran przetaczały się masowe wystąpienia społeczne, które były brutalnie tłumione przez służby bezpieczeństwa, przynosząc śmierć cywilów i aresztowania. Jednak protesty wbrew intencjom władzy w Teheranie nie wygasały, a nastroje ulegały radykalizacji. 16 stycznia 1979 r. szach Mohammad Reza Pahlavi wyjeżdża z Iranu i przekazuje stery w państwie Radzie Regencyjnej. Na nowego premiera wyznacza Szapura Bachtijarego, któremu obiecał obok własnej abdykacji, likwidację tajnej policji politycznej oraz osądzenie winnych rozlewu krwi i przemocy na ulicach. Jednak namiestnik szacha nie jest w stanie zyskać poparcia społecznego, które uzyskuje wracający do kraju Chomeini¹. Koniec autorytarnych i okrutnych rządów Pahlaviego zmienia oblicze Iranu. Szach władzę sprawował od 1953r. na wskutek przeprowadzonego przez brytyjski wywiad zamachu stanu. Wówczas poprzez zewnętrzną ingerencję obalony został demokratycznie wybrany premier Mohammad Mosaddegh. Anglicy przy wsparciu Amerykanów zdecydowali się na ten krok głównie ze względu na nacjonalizację przez Mosaddegha wspólnej iracko – brytyjskiej kompanii naftowej co sparaliżowało zagraniczny rynek naftowy. Późniejsze scentralizowane rządy szacha Pahlaviego pomimo wielu kontrowersji, umożliwiły państwom zachodnim realizację własnych interesów ekonomicznych².

                                                                                                           Mohammad Reza Pahlavi ( źródło: www.pahlavi.org)

♦W 1957r. doszło do zawarcia dwustronnego porozumienia pomiędzy USA i Iranem, które dotyczyło pokojowego wykorzystania energii atomowej przez Teheran. Umowa miała ułatwić poprzez źródło amerykańskie, pozyskiwanie przez Irańczyków niezbędnych elementów i infrastruktury do rozwoju energetyki atomowej. W 1959r. zakupiono reaktor ze Stanów Zjednoczonych, a w 1967r. w Teheranie powstał pierwszy badawczy irański reaktor jądrowy. Waszyngton ze względu na interesy gospodarcze dał Iranowi możliwość rozbudowy własnego programu jądrowego. W okresie rządów szacha Iran postępował w tej dziedzinie zgodnie z powszechnie obowiązującymi normami. W marcu 1970r. wszedł w życie podpisany wcześniej również przez władze Teheranu - Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Wzrosty cen ropy na rynku naftowym z drugiej połowy lat 70-tych i wysokie zyski dla Iranu zapewniły finansowanie również dla nowatorskiego programu atomowego. Szach zapowiadał wówczas budowę 23 reaktorów atomowych oraz rozwój własnych środków do produkcji głowic nuklearnych. W opinii władcy zasoby jądrowe miałybyć inwestycją i zabezpieczeniem na przyszłość³.

♦ Rewolucja irańska zatrzymała tempo wdrażania w życie założeń programu atomowego, a jego wznowienie nastąpiło podczas wojny iracko-irańskiej. Nowe władze w Teheranie dostrzegły niekorzystną sytuację geopolityczną. Bagdad również wprowadzał własny program atomowy, a Izrael już posiadał broń nuklearną. W związku z rewolucją islamską dotychczasowe dobre stosunki ze Stanami Zjednoczonymi uległy pogorszeniu, a do Związku Radzieckiego ze względu na doświadczenia historyczne Teheran odnosił się z nieufnością⁴. Autorzy irańskiego programu korzystali z doświadczeń Husajna. Iracki przywódca zbudował tylko jeden reaktor nuklearny, który został zauważony i zniszczony przez izraelskie lotnictwo. Dlatego Irańczycy infrastrukturę i instalacje atomowe umieszczali w wielu regionach państwa. Zasoby były odpowiednio zabezpieczone i zamaskowane. Wywiad irański jako zasłona dymna dezinformował nieprzyjacielskie służby, dostarczając im niewiarygodnych informacji. Wówczas program irański stanowił tylko wyzwanie dla świata. Wyzwaniem są sytuacje problemowe stawiające nowe dylematy przed podmiotami stosunków międzynarodowych w kontekście bezpieczeństwa. Zwykle ich przyczyną są rozbieżności występujące pomiędzy uczestnikami i partnerami sojuszy czy koalicji. Wyzwanie może zostać podjęte lub zignorowane. Podjęcie oznacza poniesienie pewnych kosztów poprzez które może pojawić się szansa dla podmiotu. Natomiast zignorowanie wyzwań może spowodować powstanie zagrożenia⁵.

                                                                   Wystąpienia społeczne w Iranie, kult ajatollaha Chomeiniego, FOT: Keystone / Getty Images

♦ Kluczowe w aspekcie rozwoju potencjału nuklearnego jest: opanowanie produkcji środków przenoszenia broni jądrowej i produkcji zapalników wywołujących eksplozję materiału rozszczepialnego oraz wzbogacanie uranu. Te trzy zadania irański program już osiągnął. Siły produkcyjne Teheranu są zdolne do produkcji rakiet ziemia-ziemia, które mogą przenosić ładunki nuklearne. Inżynierowie posiadają odpowiednie doświadczenie do produkcji zapalników niezbędnych w wywoływaniu implozji ładunku rozszczepialnego. Najwięcej problemów dla Iranu stanowiło pozyskiwanie uranu, paraliżowane przez zewnętrzne nieprzyjacielskie służby. Uran jest niezbędny do budowy broni jądrowej jednak wymaga on przetworzenia tj. wzbogacenia, a cały proces jest długotrwały i zależny od możliwości wojskowej infrastruktury chemicznej. Drugą metodą budowy ładunków jądrowych jest użycie plutonu, jednak skuteczność i ich siła rażenia jest mniejsza w stosunku do arsenału wytworzonego przy użyciu uranu. Do wydobywania tego izotopu są używane głównie dwa złoża położone w okolicach miejscowości Saghand w środkowym Iranie oraz Gchine na północnym brzegu Cieśniny Ormuz. W tych miejscowościach znajdują się również instalacje poprzez, które dokonywane jest przekształcenie uranu w postać koncentratu. Następnie w Isfahanie, w którym znajduje się specjalna fabryka dochodzi do przetworzenia „żółtego ciasta”⁶ w celu uzyskania gazu heksafluorku uranu. W tej samej fabryce wytwarzane są uranowe pręty paliwowe do reaktorów jądrowych⁷. W Iranie według różnych relacji znajdują się trzy ośrodki wzbogacania uranu: dwa najbardziej rozwinięte w Natanz oraz trzeci w Fordo⁸. Ponadto w tym kraju położone są cztery reaktory – dwa badawcze: w stolicy państwa oraz w Isfahanie, - dwa przemysłowe: w Araku (wykorzystuje ciężką wodę jednak według władz irańskich jest używany wyłącznie w celach medycznych i Buszerze (wykorzystuje lekką wodę, a głównym efektem procesu jest energia elektyczna)⁹. W Buszerze znajduje się również elektrownia jądrowa, której budowa trwała kilkadziesiąt lat. Rozpoczęła się w 1975r. za rządów szacha i była realizowana według projektu niemieckiego, jednak po rewolucji islamskiej, Niemcy zrezygnowali z inwestycji. Dopiero dwadzieścia lat później w 1995r. Iran zawarł umowę z Federacją Rosyjską, na podstawie której Rosjanie podjęli się dokończenia budowy według poprawionego projektu niemieckiego. Inwestycja była otoczona wieloma problemami technicznymi i elektrownia została oddana do użytku latem 2012r¹⁰.